Εθισμός στο Facebook – Ενδείξεις και Αντιμετώπιση

Στις αρχές του 2018, ανακοινώθηκε από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας πως ο εθισμός στα παιχνίδια είναι ψυχική διαταραχή. Δεν είναι μυστικό ότι ο παρόμοιος εθισμός στο Facebook έχει πυροδοτήσει μεγάλη συζήτηση στη διεθνή κοινότητα, καθώς όλο και περισσότερες έρευνες διεξάγονται πλέον γύρω από το ζήτημα. Δείτε γιατί η υπερβολική χρήση του δημοφιλούς μέσου μπορεί να προκαλέσει σύνδρομο που συσχετίζεται με την εξάρτηση σε ναρκωτικές ουσίες, το κάπνισμα, ή το αλκοόλ.

Τι είναι ο εθισμός στο Facebook

Ο εθισμός στο Facebook, σε αντίθεση με τον αντίστοιχο του gaming, δεν έχει επισήμως αναγνωρισθεί παγκοσμίως ως ψυχική ασθένεια. Ωστόσο, υπάρχουν πρόσφατες μελέτες που τείνουν να τον κατατάξουν στην κατηγορία των ψυχικών διαταραχών.

Όλα ξεκινούν από τον ολοένα και περισσότερο αυξανόμενο χρόνο χρήσης που προκαλεί τη μείωση άλλων σημαντικών δραστηριοτήτων της καθημερινότητας, όπως η εργασία, το σχολείο, ή η διατήρηση σχέσεων με την οικογένεια και τους “πραγματικούς” φίλους.

Οι έρευνες

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (Π.Ο.Υ.), γνωστός ως WHO, και η Αμερικανική Ψυχιατρική Ένωση, που είναι οι κατεξοχήν αρμόδιοι φορείς, έχουν θέσει τα κριτήρια για να διαπιστωθεί αν ο εθισμός στο Facebook είναι παθολογική συμπεριφορά που συνιστά εξάρτηση.

Επίσης είναι αυτοί που καθόρισαν ότι πρέπει να διεξαχθούν πρώτα εκτεταμένες έρευνες που να επιβεβαιώνουν τον εθισμό, έτσι ώστε να καταταχθεί ή όχι στην κατηγορία των ψυχικών διαταραχών. Στις ημέρες μας, έχουν ολοκληρωθεί τέσσερις μεγάλες ακαδημαϊκές έρευνες.

Η μια προέρχεται από το πανεπιστήμιο Nottingham Trent στην Αγγλία, και η άλλη αφορά την κλίμακα “The Bergen Facebook Addiction Scale“, που αναπτύχθηκε από το πανεπιστήμιο του Μπέργκεν στη Νορβηγία, και δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Psychological Reports.

Συσχέτιση με ναρκωτικές ουσίες

Η τρίτη έρευνα έγινε από πανεπιστημιακούς ερευνητές στο California State University, με την συμμετοχή φοιτητών, που εκτός των άλλων κλήθηκαν να συμπληρώσουν ένα ερωτηματολόγιο. Η μελέτη δημοσιεύτηκε και αυτή στο Psychological Reports.

Στη μελέτη του αμερικάνικου πανεπιστήμιου, διαπιστώθηκε ότι ο εθισμός στο Facebook ενεργοποιεί τις ίδιες περιοχές του εγκεφάλου όπως η κοκαΐνη. Ούτε λίγο, ούτε πολύ, η υπερβολική χρήση του κοινωνικού δικτύου δρα στους ίδιους υποδοχείς όπως οι ναρκωτικές ουσίες.

Η έρευνα του βρετανικού πανεπιστημίου Nottingham Trent ανέδειξε ότι είναι πιο πιθανό να αποκτήσουν το σύνδρομο οι γυναίκες, καθότι τείνουν να είναι πιο κοινωνικές από ό, τι οι άνδρες.

Επίσης, στις ομάδες υψηλού κινδύνου της έρευνας βρίσκονται οι νεαρότερες ηλικίες και όσοι δεν διατηρούν κάποιου είδους ερωτική σχέση. Επιπλέον όσοι έχουν χαμηλότερα επίπεδα εκπαίδευσης, εισοδήματος, και αυτοεκτίμησης.

Όπως αναφέρει ο επικεφαλής της έρευνας του Nottingham Trent, καθηγητής ψυχολογίας Mark Griffiths, ο εθισμός στο Facebook έγκειται στο περιεχόμενό του, που προκαλεί υπερβολική χρήση, αλλά και δυνητικά εθιστική συμπεριφορά, που συσχετίζεται με την εξάρτηση σε χημικές ουσίες.

Το σύνδρομο ταυτίζεται με την απότομη τόνωση, κοινώς το “ανέβασμα” που προκαλούν τα ναρκωτικά, καθώς με ένα θετικό σχόλιο ή like στο προφίλ που διατηρούμε στο Facebook, η ντοπαμίνη απελευθερώνεται, προσφέροντας άμεσα τεράστια ικανοποίηση, ιδίως σε χρήστες που έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση.

Όπως κάθε εθιστική συμπεριφορά, το Facebook λειτουργεί στον εγκέφαλό μας ως μια συμπαγής αλυσίδα ενεργειών και αυξανόμενης συνήθειας, που συνοδεύεται από ανταμοιβή, και αυτός ο κύκλος είναι εξαιρετικά δύσκολο να σπάσει.

Αντίκτυπος στις σχέσεις

Η τέταρτη μελέτη που έγινε στο Τεχνολογικό Ινστιτούτο της Μασαχουσέτης ερεύνησε τον αντίκτυπο της χρήσης του Facebook και των κοινωνικών δικτύων γενικότερα στις πραγματικές σχέσεις, ιδίως τον γάμο. Διαπιστώθηκε ότι υπερβολική χρήση μπορεί να διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο στο διαζύγιο.

Ο Sherry Turkle, ερευνητής στο Ινστιτούτο της Μασαχουσέτης, έχει γράψει εκτενώς για τον αντίκτυπο των κοινωνικών μέσων στις σχέσεις, θεωρώντας ότι αποδυναμώνουν πραγματικά τους ανθρώπινους δεσμούς.

Το αμερικάνικο περιοδικό Wall Street Journal και το βρετανικό The Guardian είχαν δημοσιεύσει την έρευνα, όπου αναφέρονταν ότι μεγάλο ποσοστό των γάμων στις ΗΠΑ αντιμετώπιζε προβλήματα, ή είχε διαλυθεί εξαιτίας του εθισμού στο Facebook.

Μάλιστα, το 2011 αναφέρθηκε ότι ένας στους πέντε γάμους καταστράφηκε από το Facebook, προκαλώντας την αντίδραση δικηγορικού συλλόγου των HΠA, που υποστήριξε ότι δεν υπήρχαν επαρκή επιστημονικά στοιχεία που να επιβεβαιώνουν αυτά τα δεδομένα.

Τα πρώτα σημάδια της εξάρτησης

Η μακροσκελής και εμπεριστατωμένη μελέτη των Νορβηγών ακαδημαϊκών του Μπέργκεν, που αναφέραμε στην αρχή, έχει συμπυκνώσει όλη την έρευνα σε έξι κρίσιμα ερωτήματα, που μπορούν να μας πιστοποιήσουν αν πράγματι έχουν εμφανισθεί τα πρώτα σημάδια του εθισμού.

Ο σκοπός είναι να απαντήσουμε σε μία κλίμακα από το ένα έως το πέντε, που περιλαμβάνει την διαβάθμιση “πολύ σπάνια, σπάνια, μερικές φορές, συχνά, και πολύ συχνά”.

Η κλίμακα του εθισμού και η αυτοαξιολόγηση

Η αξιολόγηση “συχνά ή πολύ συχνά” σε τέσσερα από τα έξι ερωτήματα υποδηλώνει ότι έχει ξεκινήσει ο εθισμός στο Facebook. Όσο αυξάνεται το “συχνά ή πολύ συχνά” πάνω από το όριο (τέσσερα), τόσο μεγαλύτερο ενδέχεται να είναι και το σύνδρομο.

Παραθέτουμε συνοπτικά το ερωτηματολόγιο στα τεστ των ειδικών επιστημόνων.

1. Ξοδεύετε πολύ χρόνο σκεπτόμενοι το Facebook ή για να σχεδιάσετε πώς να το χρησιμοποιήσετε, αλλά και τι περιεχόμενο θα ανεβάσετε?
2. Νιώθετε την ανάγκη να το χρησιμοποιείτε ολοένα και περισσότερο, ακόμη και μόλις ξυπνάτε, ή εν κινήσει στις νυκτερινές εξόδους σας?
3. Γίνεστε ανήσυχοι ή νευρικοί όταν σταματήσετε ή σας απαγορευθεί στην εργασία ή οπουδήποτε αλλού η χρήση του?
4. Χρησιμοποιείτε το Facebook για να ξεχάσετε τα προσωπικά σας προβλήματα?
5. Έχετε προσπαθήσει να μειώσετε τη χρήση του χωρίς επιτυχία?
6. Η χρήση του Facebook είχε αρνητικό αντίκτυπο στη δουλειά, τις σπουδές σας, και επηρέασε μια σημαντική σχέση, σταδιοδρομία, δουλειά, ή υποχρέωση?

Ελέγχοντας την υπερβολική χρήση του Facebook

Οι στρατηγικές για να αντιμετωπισθεί ο εθισμός στο Facebook ποικίλλουν, και οι ψυχολογικές μελέτες για την αντιμετώπιση της ιδιόμορφης τοξικομανίας εν είδει “Like Junkie”, βρίσκονται σε εξέλιξη και σε συνεχή έρευνα.

Οι ειδικοί αναφέρουν ότι εφόσον η ενασχόληση με το κοινωνικό δίκτυο δεν επηρεάζει τη δουλειά μας ή τις προσωπικές μας σχέσεις, τότε δεν συντρέχουν λόγοι ανησυχίας.

Ωστόσο, αν παραμελούμε πολλές πτυχές της ζωής μας, οφείλουμε να θέσουμε στον εαυτό μας τους ακόλουθους περιορισμούς που προτείνονται από τους επιστήμονες ερευνητές, έτσι ώστε να ελέγξουμε τον εθισμό.

Έτσι και αλλιώς, σύμφωνα με τις έρευνες, φαντάζει σχεδόν αδύνατον για τους περισσότερους να μπορέσουν να σταματήσουν εντελώς τη χρήση του Facebook, και να απενεργοποιήσουν τον λογαριασμό τους.

Οι απαιτούμενοι αυτοπεριορισμοί

• Καταργούμε την εφαρμογή του Facebook από το κινητό. Είναι από τις πιο κρίσιμες ενέργειες αντιμετώπισης του εθισμού. Κρατάμε μόνο τον messenger για να επικοινωνούμε με φίλους.
• Απενεργοποιούμε όσο το δυνατόν περισσότερες ειδοποιήσεις, και κρατάμε μόνο τις απολύτως αναγκαίες. Αυτό θα μας δώσει μεγαλύτερο έλεγχο στις πληροφορίες που λαμβάνουμε, και περισσότερο χρόνο για να απαγκιστρωθούμε.
• Αγνοούμε παντελώς ειδοποιήσεις που προέρχονται από άτομα που δεν γνωρίζουμε πολύ καλά, και απενεργοποιούμε τις σχετικές αυτοματοποιημένες ειδοποιήσεις .
• Αποκλείουμε τελείως τα newsfeed. Διαβάζουμε τις ειδήσεις από άλλα έγκυρα sites. Εν ανάγκη χρησιμοποιούμε την επέκταση F.B.Purity που έχει σχεδιαστεί για να περιορίσει το δέλεαρ αυτών των πληροφοριών.
• Δεν ανατροφοδοτούμε σχόλια επί σχολίων, ούτε “likes” επειδή μόνο και μόνο μας αρέσει εμφανισιακά αυτός που τα έγραψε.
• Αποφεύγουμε να εμπλεκόμαστε σε διαμάχες και ατέρμονες ίντριγκες με άλλους, καθώς προκαλούν συνεχή ενασχόληση.
• Σταματάμε να ανεβάζουμε πολύ προσωπικές μας φωτογραφίες από την καθημερινότητά μας, μόνο και μόνο για “φιγούρα”. Έτσι καταπολεμούμε δραστικά τον εθισμό, καθώς τα σχόλια και η ενασχόληση θα μειώνονται σταδιακά, και ας μην μας αρέσει στην αρχή.
• Απολαμβάνουμε και επικοινωνούμε μόνο με τους αληθινούς φίλους που έχουμε ήδη στο κοινωνικό δίκτυο, και καταργούμε όσους δεν προσθέτουν απολύτως τίποτα στην εμπειρία μας στο Facebook.
• Προσπαθούμε να μειώσουμε δραστικά την λανθάνουσα επιβεβαίωση δημοφιλίας, που προέρχεται από τον ολοένα και αυξανόμενο αριθμό “φίλων” που δεν γνωρίζουμε καν.
• Διαγράφουμε τις ομάδες που δεν δημοσιεύουν τίποτα ενημερωτικό, νέο, ή χρήσιμο. Βάζουμε καθημερινό στόχο την κατάργηση 10 σελίδων, ομάδων, και ατόμων από το προφίλ μ​ας. Μέσα σε ένα μήνα, θα έχουμε αφαιρέσει 300 σελίδες / ομάδες / άτομα.
• Δίνουμε αξία μόνο σε λίγους και καλούς, που μπορούν εκτός των άλλων να βελτιώσουν την προσωπική και επαγγελματική μας ζωή.

Είναι υπαρκτός στη χώρα μας ο εθισμός στο Facebook?

Το Facebook αναμφίβολα είναι ένα ιδανικό μέσο για την προώθηση της δουλειάς μας και την εξεύρεση πιθανών πελατών, απαραίτητο για την επαγγελματική μας επιτυχία.

Όμως αν πρόκειται μόνο για χόμπι, ενδέχεται τα πράγματα να οδηγήσουν σε μια ανεπιθύμητη εξάρτηση που μπορεί έχει επιπτώσεις στη ζωή μας.

Αν σας γεννήθηκαν απορίες ή θέλετε να μοιραστείτε τη δικιά σας άποψη για το θέμα, μπορείτε να μας γράψετε στα σχόλια.