Ελευθερία του Λόγου στο Ίντερνετ: Τι Ισχύει και Τι Δεν Ισχύει

Σας έχουν σβήσει ποτέ ένα σχόλιο που γράψατε σε κάποια σελίδα στο ίντερνετ? Νιώσατε αδικημένοι, και πως έχει παραβιαστεί το δικαίωμά σας στην ελευθερία του λόγου? Δυστυχώς, υπάρχει αρκετή παρανόηση για την ελευθερία του λόγου, ειδικά όταν αναφερόμαστε στο Ίντερνετ. Ας επιχειρήσουμε να ξεκαθαρίσουμε τα πράγματα.

H πρωτόγνωρη ελευθερία έκφρασης στο ίντερνετ

Το ίντερνετ έχει επηρεάσει τις ζωές όλων μας. Έχει αλλάξει εκ βάθρων την ενημέρωση, την εκπαίδευση, την επικοινωνία, τις γνωριμίες, την εργασία, την ψυχαγωγία, τις αγορές και οικονομικές συναλλαγές, αλλά και την προσωπική έκφραση.

Αυτό το τελευταίο κομμάτι, της προσωπικής έκφρασης, είναι πιο σημαντικό απ' όσο ίσως φαίνεται.

Πριν το ίντερνετ, ο μέσος άνθρωπος δεν είχε πρακτικά καμία δυνατότητα να εκφράσει οποιαδήποτε άποψή του σε μεγάλη κλίμακα. Η δημόσια έκφραση μιας γνώμης ή άποψης περιοριζόταν αποκλειστικά σε όσους είχαν βήμα στα μέσα μαζικής ενημέρωσης.

Σήμερα, οι δημοσιογράφοι, οι πολιτικοί, και οι καλλιτέχνες δεν έχουν πλέον το μονοπώλιο στη δημόσια έκφραση.

Κατ' αρχάς, ο καθένας από εμάς μπορεί να δημιουργήσει μια ιστοσελίδα ή blog. Χωρίς τεχνικές γνώσεις. Χωρίς κανένα κόστος. Μέσα σε λίγα λεπτά, μπορούμε να δημοσιεύσουμε οτιδήποτε, που να είναι ορατό σε οποιονδήποτε μπει στη σελίδα μας.

Ακόμα όμως και χωρίς τη δική μας ιστοσελίδα, οι δημοσιεύσεις στα κοινωνικά δίκτυα μπορούν να είναι εξίσου μεγάλης εμβέλειας. Η κατάλληλη δημοσίευση την κατάλληλη στιγμή μπορεί να φτάσει σε εκατοντάδες χιλιάδες ή και εκατομμύρια άλλους χρήστες.

Τέλος, είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε πως οι περισσότερες δημοφιλείς σελίδες στο ίντερνετ μας δίνουν και εκείνες ένα βήμα για την προσωπική μας άποψη.

Αναφερόμαστε φυσικά στη δυνατότητα σχολιασμού. Θα συναντήσουμε συστήματα σχολίων σε όλων των ειδών τις ιστοσελίδες, από ειδησεογραφικές μέχρι e-shop.

Σε μεγάλες σελίδες, ορισμένες δημοσιεύσεις διαβάζονται από εκατοντάδες χιλιάδες αναγνώστες. Γράφοντας ένα σχόλιο, αναπόφευκτα η γνώμη μας θα είναι ορατή σε ένα ποσοστό αυτών. Ίσως και για χρόνια από την αρχική δημοσίευση.

Συνολικά, περισσότερο από ότι σε οποιαδήποτε άλλη στιγμή στην ανθρώπινη ιστορία, ο καθένας από εμάς έχει τη δυνατότητα να απευθυνθεί σε ένα μεγάλο κοινό. Και αυτό χωρίς καν να αφήσουμε την άνεση του σπιτιού μας, με ένα απλό PC ή το κινητό μας.

Όπως είπε και ο Βενιαμίν Πάρκερ, με τη μεγάλη δύναμη, έρχεται και μεγάλη ευθύνη.

Πώς ορίζεται νομικά η “ελευθερία του λόγου”

Δεν είμαστε δικηγόροι, και δεν έχουμε καμία ειδική γνώση όσον αφορά τα διάφορα είδη του δικαίου στην Ελλάδα. Απ' όσο γνωρίζουμε, όμως, η “ελευθερία του λόγου” δεν υφίσταται σαν νομικός όρος.

Η πιο κοντινή αναφορά είναι το άρθρο 14 του Συντάγματος, που αφορά την Ελευθερία του Τύπου.

Στις πρώτες τρεις παραγράφους είναι σαφής η απαγόρευση της λογοκρισίας. Είναι αναμφισβήτητο πως η λογοκρισία είναι ένας από τους βασικούς πυλώνες σε κάθε είδους φασιστικά καθεστώτα.

Αυτές οι παράγραφοι εγγυώνται πως η Κυβέρνηση δεν έχει το δικαίωμα να τιμωρήσει οποιοδήποτε άτομο για τους “στοχασμούς” του, γραπτούς ή προφορικούς.

Επιπλέον δεν έχει το δικαίωμα να εμποδίσει τη διάδοση του μέσου έκφρασης των στοχασμών, είτε προληπτικά είτε εκ των υστέρων.

Όμως, ακόμα και σε αυτή την “ελευθερία του λόγου”, υπάρχουν σαφώς ορισμένα όρια.

Η συνέχεια της παραγράφου 3 αναφέρει ρητά ορισμένες περιπτώσεις όπου η Κυβέρνηση μπορεί νομικά να επέμβει.

Αξίζει όμως να δούμε και μία παράγραφο η οποία προστέθηκε εκ των υστέρων. Η παράγραφος 5 προστέθηκε κατά την αναθεώρηση του συντάγματος, στο Ψήφισμα της 6ης Απριλίου 2001 της Ζ' Αναθεωρητικής Βουλής των Ελλήνων.

Αυτή η παράγραφος προστατεύει τον καθένα από εμάς σε περίπτωση που μια δημοσίευση μας θίγει προσωπικά.

Εδώ να σημειωθεί πως το “θίγεται” δεν εννοείται με την έννοια πως “Δεν μου άρεσε αυτή η δημοσίευση και νιώθω θιγμένος”. Θα πρέπει η δημοσίευση να αφορά άμεσα το άτομό μας και να είναι ανακριβής, υβριστική, ή δυσφημιστική.

Μάλιστα, σε περίπτωση που υπάρξει ηθική βλάβη λόγω της ανακριβούς, υβριστικής, ή δυσφημιστικής δημοσίευσης, όπως την ορίζει το άρθρο 932 του Αστικού Κώδικα, το πέμπτο κεφάλαιο του Νόμου 4356 24/12/2015 ορίζει την αστική ευθύνη του τύπου.

Για να συνοψίσουμε, και να μην σας κουράζουμε άλλο με τη στεγνή νομική γλώσσα, η ελευθερία του λόγου ή του τύπου σε καμία περίπτωση δεν μας επιτρέπει να δημοσιεύσουμε ό,τι θέλουμε, χωρίς καμία επίπτωση.

Υπάρχουν αρκετά είδη δημοσιεύσεων στα οποία είτε μπορεί να επέμβει η Κυβέρνηση. Ένα παράδειγμα που πιθανώς να θυμάστε είναι η σελίδα του “Γέροντα Παστίτσιου” στο Facebook, η οποία μάλιστα είχε φτάσει να συζητηθεί στη Βουλή.

Επίσης, αν η δημοσίευσή μας θίγει κάποιο συγκεκριμένο άτομο, μπορούμε να δεχτούμε μήνυση για ηθική βλάβη.

Αξίζει βέβαια να σημειώσουμε πως είναι θεμιτό που υπάρχουν αυτές οι εξαιρέσεις. Χωρίς αυτές, ο καθένας θα μπορούσε να δημοσιεύσει ό,τι ψέματα, ανακρίβειες, ύβρεις, ή συκοφαντίες θέλει για το άτομό μας, και δεν θα είχαμε καμία προστασία.

Η ελευθερία του λόγου για τους άλλους σταματάει εκεί που ξεκινάει η δική μας ελευθερία.

Είναι λογοκρισία το να σβήσουν ένα σχόλιό μου?

Οι περισσότεροι από εμάς δεν πρόκειται ποτέ να επιχειρήσουμε να συκοφαντήσουμε κάποιον στα σχόλια μιας δημοσίευσης.

Στη χειρότερη περίπτωση, ίσως βριστούμε με κάποιον. Είναι όμως ιδιαίτερα απίθανο να κινήσει νομική διαδικασία εναντίον μας. Αναλόγως βεβαίως και του βαθμού της εξύβρισης.

Και όμως, σε οποιονδήποτε μπορεί να συμβεί να γράψει ένα σχόλιο με “αποδεκτό” περιεχόμενο, και είτε να μην το δει να δημοσιεύεται ποτέ, είτε να δημοσιευτεί και αργότερα να διαγραφεί.

Είναι αυτό λογοκρισία? Παραβιάζει την παράγραφο 2 στο 14ο άρθρο του συντάγματος πως “H λογοκρισία και κάθε άλλο προληπτικό μέτρο απαγορεύονται.”?

Η απάντηση είναι κατηγορηματικά “όχι”. Και το “γιατί” έχει να κάνει με το σε ποιον ανήκει το μέσο στο οποίο δημοσιεύουμε τα σχόλια.

Ένα παράδειγμα εκτός του Ίντερνετ

Ας πούμε πως έχουμε πάει σε ένα εστιατόριο, και το φαγητό δεν μας άρεσε καθόλου. Έχουμε το δικαίωμα να ανέβουμε πάνω στο τραπέζι και αρχίσουμε να φωνάζουμε “ΑΥΤΟ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΧΕΙΡΟΤΕΡΟ ΦΑΓΗΤΟ ΠΟΥ ΕΧΩ ΦΑΕΙ ΠΟΤΕ”?

Τι θα γινόταν αν είχαμε σηκωθεί στο τραπέζι να φωνάξουμε “ΑΥΤΟ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΚΑΛΥΤΕΡΟ ΕΣΤΙΑΤΟΡΙΟ ΣΕ ΟΛΗ ΤΗΝ ΠΟΛΗ”? Ή αν δεν αναφερόμασταν καν στο εστιατόριο ή το φαγητό, αλλά αρχίζαμε να τραγουδάμε τον Εθνικό Ύμνο?

Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις, αν είμαστε επανειλημμένα ενοχλητικοί, το εστιατόριο έχει κάθε δικαίωμα να φωνάξει την αστυνομία και να μας απομακρύνει από το χώρο.

Αυτό που είναι σημαντικό να συνειδητοποιήσουμε, είναι πως το εστιατόριο δεν είναι δημόσιος χώρος. Είναι ιδιωτικός χώρος, που μας παραχωρεί το δικαίωμα να καθίσουμε για να δεχτούμε τις υπηρεσίες τους. Όμως το εστιατόριο έχει τον τελευταίο λόγο.

Αν το εστιατόριο κρίνει πως με τη συμπεριφορά μας προξενούμε δυσφορία στους άλλους πελάτες, έχει κάθε δικαίωμα να λάβει τα απαραίτητα μέτρα.

Ορισμένα εστιατόρια έχουν βιβλίο επισκεπτών. Αν αρχίσαμε να βρίζουμε σε μία από τις σελίδες του, ο υπεύθυνος έχει κάθε δικαίωμα να σβήσει την καταχώρησή μας, ή ακόμα και να αφαιρέσει ολόκληρη τη σχετική σελίδα.

Γιατί δεν πρόκειται για το δικό μας βιβλίο. Ήταν εξ' αρχής και θα είναι πάντοτε το βιβλίο του εστιατορίου. Ο ιδιοκτήτης του εστιατορίου είναι ο μόνος ο οποίος αποφασίζει τι θέλει να διατηρήσει και τι δεν θέλει να διατηρήσει στο βιβλίο του.

Σε ποιον ανήκει το μέσον έκφρασης

Εδώ βρίσκεται τελικά το μεγαλύτερο μπέρδεμα όσον αφορά την ελευθερία του λόγου. Η ελευθερία του λόγου ισχύει αποκλειστικά και μόνο στα μέσα που μας ανήκουν.

Αν έχουμε μια δική μας ιστοσελίδα, μπορούμε να γράψουμε ό,τι θέλουμε. Εφόσον δεν παραβιάζουμε κάποιο νόμο ή δεν συκοφαντούμε κάποιο άτομο, κανείς δεν έχει ποτέ το δικαίωμα να κατεβάσει μια δημοσίευσή μας. Ακόμα και αν είναι αντικειμενικά ψευδής.

Αυτός είναι ένας από τους λόγους που είναι τόσο μεγάλο το πρόβλημα με τις ψευδείς ειδήσεις στο ίντερνετ. Η ίδια ελευθερία του λόγου / του τύπου που προστατεύει την αλήθεια, προστατεύει και το ψέμα.

Πώς να Ξεχωρίζω τις Ψεύτικες Δημοσιεύσεις στο Facebook

Θα έχετε ακούσει για τις ψεύτικες δημοσιεύσεις που έχουν κατακλύσει το Facebook. Κάποιες από αυτές είναι εμφανώς σατιρικές, και μας κάνουν να γελάμε. Ωστόσο, υπάρχουν και…

Όταν όμως γράφουμε στα σχόλια μιας άλλης σελίδας, δεν μας ανήκει το μέσον της δημοσίευσης. Οι διαχειριστές των σχολίων έχουν κάθε δικαίωμα να διαγράψουν οποιοδήποτε σχόλιο, χωρίς να αιτιολογήσουν σε κανέναν την κίνησή τους.

Πουθενά, σε κανένα νόμο δεν υπάρχει η υποχρέωση για οποιονδήποτε να δημοσιεύσει ή να διατηρήσει δημοσιευμένο υλικό τρίτου στη δική του ιδιοκτησία.

Αν υπήρχε τέτοιος νόμος, τότε οι εκδότες θα έπρεπε να δημοσιεύουν οποιαδήποτε πρόταση για βιβλίο τους έστελνε ο οποιοσδήποτε, ανεξαρτήτως της ποιότητάς της.

Οι εκδότες απορρίπτουν δεκάδες ή και εκατοντάδες προτάσεις για βιβλία καθημερινά, λόγω του ότι κρίνουν πως είναι χαμηλής ποιότητας. Αυτό είναι λογοκρισία μόνο με την κυριολεκτική έννοια, όχι με την έννοια του φασισμού.

Δεν πρόκειται να αλλάξει ποτέ, και δεν υπάρχει λόγος να αλλάξει ποτέ. Γιατί το να υποχρέωνε η κυβέρνηση έναν εκδότη ή μια σελίδα να δημοσιεύσει κάτι που δεν επιθυμεί δημοσιευμένο, αυτό θα ήταν πραγματικός φασισμός.

Τι μπορώ να κάνω για να μην διαγράφονται τα σχόλιά μου?

Σίγουρα δεν είναι ευχάριστο το να διαγράφουν ένα σχόλιό μας. Για να το σκεφτήκαμε και να επενδύσαμε το χρόνο για να το δημοσιεύσουμε, για εμάς είχε αξία.

Η αλήθεια είναι όμως πως δεν υπάρχουν κανόνες που να έχουν εφαρμογή σε όλα ανεξαιρέτως τα site.

Εδώ στο PCsteps, για παράδειγμα, έχουμε αρκετά κριτήρια για να διαγράψουμε ένα σχόλιο:

• Αν δεν έχει καμία σχέση με τη δημοσίευση. Από τη στιγμή που έχουμε ειδική ενότητα για ερωτήσεις παντός τύπου, θέλουμε να κρατάμε τα σχόλια σε κάθε δημοσίευση καθαρά και επί του θέματος.

• Όταν το περιεχόμενο ενός σχολίου είναι λάθος όσον αφορά την τεχνολογία, και παραπλανητικό για τους άλλους αναγνώστες.

• Σχόλια που αφορούν σπασμένα προγράμματα ή γενικότερα παράνομο υλικό.

• Τα σχόλια όποιων επιχειρούν να διαφημίσουν την ιστοσελίδα τους. Δεν ανεχόμαστε το spam ως μέθοδο διαφήμισης.

• Αν κάποιος κρίνουμε πως εκφράζεται αγενώς.

Σε κάθε περίπτωση, ο στόχος μας είναι τα σχόλια να περιέχουν χρήσιμη και νόμιμη πληροφορία και να είναι ένα φιλικό περιβάλλον για όλους τους αναγνώστες. Άλλα site έχουν λιγότερη επίβλεψη, ίσως σβήνουν μόνο υβριστικά σχόλια, ή και τίποτα.

Σε γενικές γραμμές, πάντως, αν είμαστε σαφείς και ευγενικοί, τα σχόλιά μας θα είναι αποδεκτά στις περισσότερες ιστοσελίδες.

Βέβαια, σε κάθε περίπτωση καλό είναι na apofeygoume ta greeklish ΚΑΙ ΤΟ ΝΑ ΓΡΑΦΟΥΜΕ ΤΑ ΠΑΝΤΑ ΜΕ ΚΕΦΑΛΑΙΑ, ΓΙΑΤΙ ΦΑΙΝΕΤΑΙ ΣΑΝ ΝΑ ΦΩΝΑΖΟΥΜΕ ΚΑΙ ΚΑΝΕΙ ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΔΥΣΑΝΑΓΝΩΣΤΟ.

Ποια είναι η γνώμη σας για την ελευθερία του λόγου στο ίντερνετ?

Έχετε νιώσει πως έχει παραβιαστεί η ελευθερία του λόγου σας στο ίντερνετ? Πιστεύετε πως στο διαδίκτυο χρειάζεται περισσότερη ή λιγότερη αστυνόμευση? Γράψτε μας στα σχόλια.